1. Antik Kent Konumu

2. Meteorolojik ve İklimsel Özellikler

Denizli ili coğrafi konumu itibariyle Ege, İç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri arasında bir geçit teşkil ettiğinden iklimi değişiklik arz etmektedir. Genellikle İç Anadolu’nun güney bölümü ve Ege ikliminin yaygın özellikleri görülmektedir. Ege Bölgesi ikliminden sıcaklık olarak biraz düşüktür. Komşu illerden biri olan Aydın ilinin sıcaklığından 2-3 °C’lik düşük seviyede farklılıklar görülebilir. Yazları gölgede 44,4 °C’ye varan ve kış ayları ise -11,4 °C’ye kadar düşen sıcaklık ile Ege Bölgesi ikliminden farklılık gösterir. Denizli ilinde dağlar ekseriyetle denize dik olarak uzanmakta olduğundan denizden gelen rüzgarlara açık bulunmaktadır (Denizli İli Çevre Durum Raporu, 2017.). Denizli ili; bilinen iklim sınıflandırma yöntemlerinin çoğunda yarı kurak-az nemli, kışları serin, yazları sıcak, su fazlası kış mevsiminde ve çok kuvvetli olan bir iklim sınıfındadır. Yaz aylarında Basra Alçak Basınç Merkezinin etkisi ilimizde görüldüğü zaman sıcaklıklar bir hayli yükselmektedir. Denizli ili 1970-2010 ortalama yıllık toplam yağışı 551.1 mm’dir. Uzun yıllık trende bakıldığında yağışlarında 144 mm/100 yıl olmak üzere bir azalış trendi vardır. Maksimum kar kalınlığı 38 cm olarak kaydedilmiştir. Hâkim rüzgâr yönü (NW) kuzeybatıdır.

3. Arkeolojik Yerleşim Yerleri ile Jeomorfoloji Arasındaki Etkileşim

Laodikeia Antik Kenti, coğrafi bakımdan çok uygun bir noktada ve Lykos Irmağı’nın güneyinde kurulmuştur. Kentin adı antik kaynaklarda daha çok “Lykos’un kıyısındaki Laodikeia” şeklinde geçmektedir. Diğer antik kaynaklara göre ise kent MÖ. 261-263 yılları arasında II. Antiokhos tarafından kurulmuş ve kente Antiokhos’un karısı Laodike’nin adı verilmiştir. Laodikeia MÖ I. yüzyılda Anadolu’nun en önemli ve ünlü kentlerinden biridir. Küçük Asya’nın şedi ünlü kilisesinden birinin bu kentte bulunması, Hıristiyanlığın burada ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. MS 60 yılında meydana gelen çok büyük bir deprem, kenti yerle bir etmiştir. “Antik dönemde Phrygia Bölgesi’nin batı ucunda yer alan Laodikeia, Denizli İli’nin 6 km kuzeydoğusunda ve İl merkezine bağlı Eskihisar, Goncalı, Bozburun, Korucuk mahallerinin (eski köyler) sınırları içinde yer almaktadır. Lykos (Çürüksu) Vadisi’nin bu önemli metropol kenti, Seleukoslar Kralı II. Antiokhos (MÖ 261-246) tarafından eşi Kraliçe Laodike adına, MÖ 3. yy’ın ortalarında (MÖ 261-253) kurulmuştur. Antik kaynaklara göre (Plinius, N.H. V. 105; Strabon, XII. 8.16) Hellenistik kent, Diospolis ve Rhoas olarak adlandırılan eski kutsal köy yerleşimlerinin üzerinde bulunur.

Laodikeia; Batı, İç ve Güney Anadolu’yu birbirine bağlayan ana yol kavşağındadır. Kentin bulunduğu bu ova binlerce yıldır, Anadolu’nun iç kesimlerini batıya; Milet, Efes, Smyrna (İzmir) ve güneye; Kibyra (Gölhisar), Perge, Side, Aspendos ile Attaleia’ya (Antalya) ulaştıran ana yol arteridir. Bu nedenle kent, Anadolu ticaretini denize ulaştıran stratejik bir konuma sahiptir. Laodikeia’nın en önemli gelirleri arasında ticaret ve özellikle de tekstil ticareti yer alır. Kentin Hellenistik Dönem öncesine dayanan bir ticaret ağı sistemi vardır. Asopos Tepesi’nde ele geçirilen obsidyenden yapılan kesici ve delici aletlerin bir kısmının Orta Anadolu, bir kısmının da Ege Adaları’ndan getirilmiş olması, bölgenin Tunç Çağı ile birlikte hem Orta Anadolu hem de Ege Adalarlayla olan ticari bağlantılarını ortaya koyan somut verilerdir. Laodikeia için deniz bağlantılı olan batı ticaretinde Büyük Menderes Nehri çok önemlidir. Bu nehir, Laodikeia’nın denize ulaşımını sağlayan sal taşımacılığı güzergâhıdır (Şimşek 2013: 80). Lykos (Çürüksu) Ovası’nın ortasındaki göl (Scardozzi 2007: 82-85, Fig. 18-19), adını alan ırmakla beslenir ve Sarayköy ilçesi yakınlarında Büyük Menderes ile birleşir ve Milet’e kadar devam ederek denize ulaşır (Şimşek 2011b: 108 vd.). Stratejik noktada yer alan sulak ve verimli arazileri ile iklimi ılıman olan ova önemli yerleşimlere kucak açmıştır. Bunlar içinde; Hierapolis, Thiounta, Tripolis, Karura, Attouda, Trapezopolis, Kolossai ve Laodikeia sayılabilir. Bu yönüyle bakıldığında, Lykos Ovası hariç hiçbir bölgede bu kadar yoğun yerleşimlere rastlamak mümkün değildir. Hippodomik sistemde planlanan 5 antik kent, üç tarafı ırmaklarla çevrilmiş ve bu ırmakların arasında kalan yüksek bir platform üzerinde kurulmuştur. Kentin kuzey doğusunda Lykos (Çürüksu), güneydoğusunda Kadmos (Gökpınar Çayı) ve güneybatı-batısında Asopos (Gümüşçay) ırmakları akar.

Hellenistik Dönem öncesi kentin su ihtiyacı, taşımalı sistem olarak Asopos (Gümüşçay-Goncalı Deresi)’dan karşılanmıştır. Hellenistik ve Roma kentinin suyu ise açık kanal, kapalı boru ve kemer sistemiyle Denizli’den Başpınar ana kaynaklarından (8 km güneyde) sağlanmıştır. Bununla ilgili Eskihisar Mahallesi’nin batısında traverten ikiz borular ile stadyum yanında birinci, Merkezi Hamamın güneydoğusunda da ikinci ana su dağıtım terminallerini görmek mümkündür (Şimşek 2013: 63-71, 51-67). Yüzyıllar içinde sürekli depremlerle yıkılan ve ayağa kaldırılan kent, İmparator Focas (MS 602–610) Dönemi’nde meydana gelen son büyük deprem arkasından, Denizli-Kaleiçi ve Babadağ (Salbakos)’ın eteklerinde yer alan Hisarköy, Asartepe gibi suyu bol ve güvenliğin daha rahat sağlandığı alanlara taşınmıştır” (Şimşek, 2013, s. 15-17) “Yerleşik ya da geçici yaşam alanı olarak bir yerleşim yerinin tercih edilmesindeki etkenlerin başında, her ne kadar fiziki ortam gelse de fiziki ortam da zaman içinde topluluklar tarafından şekillendirilir. Bu bağlamda, belirli bir alanı tercih eden topluluğun niceliği ve/veya niteliği sosyal ortamın ve dolayısıyla fiziki ortamın şekillenmesinde önemli bir unsurdur. İnsanlık tarihinin ilk aşamalarından bu yana belirlenmiş, tarif edilmiş ya da üretilmiş mekân sadece sığınma veya barınma ihtiyacını karşılamaktan öte giderek çeşitlenen birçok anlamı içinde barındırır. Bu anlamıyla, mekân sınırlanabilir fiziki bir alandan öte, tarihsel birikim ve toplumsal örgütlenme düzeyi ile sosyal ve politik tercihlerin bir izdüşümüdür” (Sarıaltun, 2021, s. 208).