1. Çivril Ovası’nın Konumu

2. Jeolojik Özellikleri

2.1. Paleozoik Birimler

2.1.1. Menderes Masifi

Güneybatı Anadolu’da oldukça geniş bir sahada yüzeylenir. Masifin doğu sınırını Çivril, Sandıklı, İscehisar, Bolvadin ve İhsaniye oluşturmaktadır. Bu hat gnays, mikaşist ve kristalen şistlerin dağılışına göre oluşturulmuştur (Yalçınlar, 1976). Masif, İzmir Ankara kuşağı ile Likya napları arasında yer alır. Kabaca KD – GD doğrultuludur ve genel tabaka dizilimi Prekambriyen gnaysları, alt Paleozoik mika şistler, Permo Karbonifer metakuvarsit, siyah fillit ve dark rekristakize kireçtaşları şeklinde sıralanır. (Tatar, 2016, s. 9). Bunların üstünde Mezosoyik rekristalize neritik kireçtaşları vardır.

2.1.2. Ortadağ Formasyonu

Duraklı’nın kuzeyinde KB-GD doğrultulu uzanır ve Orta dağ yöresinde iyi bir şekilde gözlemlenebilen birim; iri kristalli yapıda, gri renkli, kalın katmanlı mermerlerle, küçük kristalli, ince katmanlı, süt beyazı renkli ve kırılgan mermerden oluşmaktadır. Bu sebeple de Öztürk tarafından formasyona yörenin adı verilmiştir. Alt düzeylerinden üste doğru sıralanırsa; granatlı şistlerden, şist, kuvars şist ve kuvarsitlere doğru geçiş gösterir.

2.2. Mesozoyik Birimler

2.2.1. Triyas Birimleri (Beşikkaya – Karageli Tepe Formasyonu)

Çivril Ovası’nın Batı ve kuzeybatı kesimlerinde bu birimin formasyonları bulunmaktadır. Ova tabanının kuzeybatısında, Beşikkaya Tepe (1267 m) ile Karageli Tepe arasında KD-GB uzanımında, metamorfik kayaçlardan oluşur. Kristalize kalker, mercekli kalkşist, fillat ve şistlerden oluşur. Kalınlıkları birkaç metre ile 50-60 metre arasındadır ve uzunlukları 250-300 metreyi bulmaktadır. Aşınmaya karşı dirençlidirler.

2.2.2. Alt Kretase (Akçay Formasyonu)

Gelişmiş kireçtaşlarından oluşmaktadır. Akdağ’ı doğu-batı olarak ikiye bölen Akay Vadisi boyunca izlendiğinden Akçay adını almıştır (Tatar, 2016, s. 15). Akdağ’ın batı, güney ve güneydoğu yüzeyler Üst Jura yaşlı kireçtaşları üzerinde uyumlu olarak bulunmaktadır. Yuva, Akçay ve Beydili’nin doğu yamaçlarındaki biyosparitler, gri, pseuodolitik, Üst Jura yaşlı kireçtaşlarına oranla daha kalın katmanlıdır.

2.2.3. Jura – Üst Kretase Birimleri (Homa Melanjı)

Gökgöl’ün güneydoğusundan Gümüşsu, Çötel ve Beydilli’nin doğusunu takiben Yuvaköy’ün güneyine sokulur, kumtaşı, silttaşı ve killi kalkerli çimento ile kayaların birleşmesiyle oluşmuştur. Öztürk (1981) melanjda, serpantinleşmiş peridotit, piroksenit, gabro, diyabaz, bazalt, volkanik breşler, arkozik kumtaşları ve konglomeralar ve Jura’dan üst Kretaseye kadar değişik litolojideki kalker blokları tespit etmiştir (Tatar, 2016, s. 16).

2.2.4. Jura- Paleosen Birimleri (Kartal Formasyonu)

Kartal çeşmesi yöresinde gözlemlendiği için bu ismi alan formasyon altta palejik, üstte neritik kireçtaşlarından oluşmaktadır. Akçay formasyonu üzerinde uyumlu olarak bulunur ve üstünde Şırşır formasyonu bulunur. Kayaçları gri-kırmızı renkli, ince katmanlı, tanecik yapısı küçük ve killidir. Kalınlığı yer yer değişir, maks. 300 m’lik kalınlığa ulaşır.

2.3. Tersiyer Birimleri

2.3.1. Paleojen Birimleri

Şırşır Formasyonu: Şırşır yöresinde iyi geliştiği için bu adı almıştır. Türbiditik kireçtaşı ara katmanlı, silisli pelajik kireçtaşından oluşur. Üst Kretase yaşlı kireçtaşlarından içeriğindeki fosiller sayesinde ayrılır. Formasyon Düzbel ve Akdağ’da D-KD yönünde genişleyerek uzanır.

Beşparmak Dağı Formasyonu: Beşparmak Dağı’nda altta açık pembe renkli, Kretase kalkerleri ile üstte Eosen yaşlı nümmülitli kalkerlerden oluşan litolojik birim bulunmaktadır (Tatar, 2016, s. 18). Bu kalker tabakaları konglomera içlerine doğru kamalanmakta ve kalkerlerin tabandan tavana doğru üst Eosen’den üst Oligosen’e kadar ard arda dizilmiştir.

Yuva Formasyonu: Yuvaköy civarında çok iyi gözlemlendiği için bu adı almıştır. Killi, kırmızı renkli ve iyi katmanlı olan birim, Şırşır formasyonu üzerinde uyumlu olarak yer alır. Kalınlığı 50 m civarında ve içerdiği fosiller nedeniyle yaşı Lütesiyen (Eosen) olarak belirlenmiştir.

Tokça Formasyonu: Yaşı Oligosen’dir ve tortullar gelgit arası kuşağın karasal ve denizel tortullarıdır. Üçtepeler resif üyesindeki çakıl-kumtaşı-çamurtaşının altında 1.5 m kalınlığında linyit damarı bulunur. (Tatar, 2016, s. 19). Linyit yatağı, 20-80 cm kalınlığında ve siyah renkli, parlak ve yaklaşık 3000/3200 kcal/kg arasında ısı değerine sahiptir.

2.3.2. Miyosen Birimleri

Bozdağ (1329 m), Tokça, Karahacılı, Kocain Tepe (1546 m) ve Çiltaşı Tepe (1297 m) arasında doğuda ve batıda konglomeralar tarafından çevrelenen geniş bir arazide, kumtaşı, silttaşı, kiltaşı, marn ve kumlu marnların ardışık olarak sıralanmasından oluşmuştur. Birimler içerisinde yer yer tüf ara seviyelerine rastlanmıştır. Bu tüflerin Neojen sonunda püskürtmüş volkanlardan yayılan maddelerden oluştuğu belirtilmiştir.

2.3.2. Pliyosen Birimleri

Gölsel karakterde olup beyaz, açık pembe ve sarımsı renktedir. Çivril’in kuzeyinde; Topyatağı ile Bakacak Tepe arasında ve Çivril Ovası’nın batı kesiminde; Yeşilova civarında görülmektedir. Kalınlığı 0.3-3 m arasındadır. İçerisindeki fosillere dayanarak yaşının Pliyosen olduğu bulunmuştur.

2.4. Kuvaterner Birimleri

2.4.1. Çağlayan Formasyonu

Çivril Ovası’nda bulunan Büyük Menderes ve Kufi Çayı vadilerinde Kuvaterner yaşlı alüvyonlar bulunmaktadır. Bu Kuvaterner depoları flüvyal ve limnik kökenli olan kil, silt, kum, çakıl ve blok boyutundaki unsurlardan oluşur ve nispeten yüksek sahaları oluşturur. Çivril Ovası ve Işıklı Gölü civarında kalınlığı 50-60 metreyi bulmakta olup yer yer farklılık göstermektedir. Çivril ovası ve yakın çevresi boyunca kısa boylu ve periyodik akarsuların oluşturduğu çok sayıda birikinti konisi oluşmuştur. Kuvaterner yaşlı bu alüvyon yatakları özellikle Çivril-Baklan ovaları boyunca verimli tarım arazilerini oluşturmuştur.

3. Jeomorfolojik Özellikleri

3.1. Jeomorfolojik Birimleri

3.1.1. Dağlık Alanlar

Çivril ilçesi etrafımda bulunan dağlar ilçeyi adeta bir sur gibi çevrelemektedir. Çivril Ovası’nın batısında Büyük Çökelez Dağı (1841 m), doğusunda Akdağ (2446 m), kuzey doğusunda Burgazdağı (1739 m) ve Ortadağ, güneyinde Beşparmakta Dağı (1646 m) ve Bozdağ (1329 m), kuzeyinde çeşitli plato ve tepeler bulunur.

Büyük Çökelez Dağı: İlçenin güneybatısı boyunca uzanmaktadır (Harita: 3) ve çevre dağlarından en yüksek ikinci dağı (1841 m)’dır. Dağ, Büyük Menderes Ovası’nın ortasından yükselmektedir ve dağın batı eteğinde Pamukkale bulunmaktadır. Dağda, farklı litolojik birimlerin bir arada bulunması karst topografyası oluşumunu engellemiştir.

Beşparmak Dağı: Çivril’in güneyinde yer almaktadır ve Baklan Ovası’nı doğuda sınırlamaktadır. Dağa ismini veren 5 adet tepesinin olmasıdır. Bu tepeler ana orografik düzleme paralel olarak uzanmakta ve güneybatıdan kuzeydoğuya doğru Arapmandal, Çatal, Sivrikaya, İnkaya, Direktaşı olarak adlandırılmıştır. Dağın eteklerinde Baklan Ovası’na bakan yamaçlarında yamaç döküntüleri bulunur ve bunun üzerinde ise yoğun bir bitki örtüsü bulunmaktadır. Dağda karstik çözünme kaynaklı mağaralar vardır.

Bozdağ: Acıpayam-Girenzi vadisi ile Tavas Barza Ovası arasında, Alpin Orojenezi sırasında oluşmuş horst oluşumlu tektonik bir dağdır. Bozdağ kütlesi 1329 m yüksekliğindedir ve kuzeyinde Çivril Ovası, doğusunda Irlıganlı Ovası’na doğru alçalır. Kuzey yamaçlarında Tokça Deresi ile aşınmış olan aşının yüzeyleri bulunmaktadır.

Akdağ: Çivril-Sandıklı Ovaları arasındadır ve KB-GD doğrultusunda uzanır. Dağ, doğusunda bulunan Kumalar Dağı ve kuzeyinde bulunan Ahır Dağı ile Sandıklı Ovası’ndan, Kufi Çayı Vadisi ile de kuzeybatısında bulunan Burgazdağı’ndan ayrılmaktadır (Tatar, 2016, s. 37). Güney ve güneybatısında Çivril Ovası, Işıklı Gölü ve Gökgöl bulunur. Akdağ’ın üzerinde büyüklük küçüklü zirveler arasında yaylalar bulunur. En yüksek zirveleri Kıraç Tepe (2446 m), Akkıraç Tepe (2343 m), Kızılkayası (1992 m) ve Akkale (2000 m)’dir. Bu tepeler arasında Kocayayla (1500 m), Sığırkuyruğu yaylası (1600 m), Oktur Yaylası (1550 m) bulunur. Toros ojenizin ile oluşmuş, Torosların devamı niteliğindedir. Akdağ, Çivril-Sandıklı çöküntü havzaları arasında yükselmiş horst özelliğindedir. (Tatar, 2016, s. 37).

Ortadağ: Batısında Burgazdağı, doğusunda Akdağ uzanır ve Ortadağ bu iki kütle arasındadır. Zirvesi 1687 metre olan bu dağ, Devoniyen yaşlıdır ve süt beyaz renkli, küçük kristalli, kırılgan 400 metre kalınlığında mermerden oluşmuştur.

Burgazdağı: Çivril Ovası’nın kuzeydoğusunda bulunur ve kuzey-güney yönlü uzanım göstermektedir. Metamorfik kayaçlardan oluşan bu masif kütle, Sandıklı ve Çivril depresyonları ile Banaz Çayı arasında uzanır. En önemli zirveleri Kiraz Tepe (1739 m), Karanlıcak Tepe (1700 m ), Soğucak Tepe (1664 m ), Karlıküstü Tepe (1658 m ), Çatal Tepe (1630 m), Çakmaklı Tepe (1257 m), Tülüce Tepe (1187 m )’dir (Tatar, 2016, s. 40).

3.1.1. Ovalar

Çivril Ovası: Ege Bölgesi’nde Denizli’nin kuzeydoğusunda, tektonik kökenli ovasıdır. Çivril ilçesi sınırları içerisindeki alanı yaklaşık 300 km2 ve 430-930 m rakımıyla bölgenin en yüksek ve geniş ovasıdır. Ova bugünkü görünümünü Post-Alpin dönemdeki Neotektonik hareketler sonucunda almıştır.

Baklan Ovası: Çivril Ovası’nın kuzeydoğusunda bulunur ve kuzey-güney yönlü uzanım göstermektedir. Metamorfik kayaçlardan oluşan bu masif kütle, Sandıklı ve Çivril depresyonları ile Banaz Çayı arasında uzanır. En önemli zirveleri Kiraz Tepe (1739 m), Karanlıcak Tepe (1700 m ), Soğucak Tepe (1664 m ), Karlıküstü Tepe (1658 m ), Çatal Tepe (1630 m), Çakmaklı Tepe (1257 m), Tülüce Tepe (1187 m )’dir (Tatar, 2016, s. 40).

Gümüşsu Ovası: Gökgöl-Işıklı Gölü’nün kesişiminde bulunur ve Akçay’ın oluşturduğu bir birikinti yelpazesidir (Tatar, 2016, s. 47). Ovanın doğu-batı yön uzunluğu yaklaşık 7 km, genişliği 5,5 km, alanı ise 30 kilometrekaredir. Rakımı 817-870 metre arasında değişmekte olup, ovanın batı kesiminde yer yer bataklıklar bulunur.

Irlıganlı Ovası: Çivril Ovası’nın güneydoğu uzantısı durumundadır (Tatar, 2016, s. 49). Işıklı Gölü ve Gökgöl’ün güneyinde yer alır. Yüzölçümü yaklaşık 88 km²’dir ve rakımı 818-930 metre arasındadır.

4. İklim Özellikleri

4.1. Sıcaklık

4.2. Yağış Şartları

4.3. Basınç ve Rüzgarlar

2007-2015 yılları rasat değerlerinde; ilçenin ortalama basınç değeri 920.02 hPa, yıllık en yüksek basınç ortalaması 931.3 hPa, yıllık en düşük basınç ortalaması 908.3 hPa’dır. En yüksek basınç 948.5 hPa ile Eylül, en düşük basınç ise 899.1 ile Aralık ayıdır. 2007-2014 yılları rasat verilerine yıllık toplam rüzgâr esme sayılarının oransal dağılımı; %28 ile en fazla esme yönü kuzeydoğu yönü ve bunun ardından %17 ile kuzeybatı, %14 ile kuzey ve doğu yönleri gelmektedir. Diğer yönlerin esme oranları %10’un altındadır. Kuzey yönlü rüzgarlar poyraz (soğuk yerel bir rüzgâr) rüzgarlarıdır ve ilçede sıcaklığın düşmesini sağlar.

4.4. Su Buharı ve Nemlilik

1968-1992 yılları arası rasat verilerinde ilçenin nem oranı %36.2 ile %68.7 arasında değişmektedir. İlçenin deniz etkisinden uzak olması, nispi nem oranının düşük olmasına neden olsa da Işıklı Gölü ve Gökgöl, nemliliğin çok düşmesini engellemektedir. Nispi nemin en yüksek olduğu ay %68.7 ile aralık ayı ve ardından%65.6 ile ocak ayı gelmektedir. En düşük olduğu ay ise %32.2 ile temmuz ayı ve %36.9 ile Ağustos ayıdır. Yıllık ortalama nispi nem oranı %52.6 olarak ölçülmüştür (Tatar, 2016, s. 98).

1.1.1.     Yağış Etkinliği ve İklim Tipi

Çivril İlçesi ve yakın çevresi, Akdeniz iklimi ve karasal iklim arasında bir geçiş bölgesidir. Çivril ilçesi daha çok Akdeniz iklimine yakınlık gösterse de kış aylarında sıcaklığın düşük olması Çivril ikliminde karasallığın da etkisini göstermektedir. Bu yapısı ile yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlı geçmektedir. İlçede doğum ve kar yağışları etkili bir şekilde görülmektedir. Yaz aylarında gün içerisinde sıcaklıklar yüksek, geceleri ise düşüktür. Bu özellikler sonucunda Çivril ilçesinin Akdeniz ve karasal iklim arasında geçiş iklimi olduğunu söyleyebiliriz.

5. Hidrografik Özellikler

5.1. Yüzey Suları

5.1.1. Kaynaklar

Avdan-Kumral Kaynakları: Avdan Kaynakları, 800 m uzunluğundadır ve güneydoğu-kuzeybatı doğrultusunda uzanmaktadır. Kaynak alanında 6 çıkış noktası bulunur, dolomitik kalker yapılı kayaçlardan akifer olarak çıkmaktadır. Kumral kaynakları, Avdan kaynaklarının kuzeybatısında, 4 adet çıkış noktası bulunur. Kaynaklar yağmur ve kar sularıyla beslenir ve toplam debileri 75 lt/sn, su sıcaklığı ise 12-16 derecedir.

Beşparmak Dağı-Bozdağ Kaynakları: Bölge yeraltı ve yerüstü suları bakımından fakirdir bölgede debileri düşük olan 3 kaynak bulunmaktadır. Kaynaklar; Tokça’da Soğuk Pınar (33 lt/sn), Pastı Pınarı (14 lt/sn) ile Beyköy’deki Bektaş Pınarı (194 lt/sn)’dır.

Akdağ ve Çevresindeki Kaynaklar: Akdağ ve çevresi zengin su kaynaklarına sahip bir bölgedir, Işıklı Gölü’nü besleyen önemli kaynaklar barındırır.

Işıklı (Akgöz) Kaynakları: Diğer adı Akgöz pınarıdır ve bu kaynak karstik bir kaynaktır. Birçok farklı noktadan çıkış yapan pınar, Sarıbaba Tepesi’nin güney kısmında ağzı 4 metre ve boyu 2 metre olan mağarasında en iyi gözlemlendiği yeridir Akdağ ve çevresi zengin su kaynaklarına sahip bir bölgedir, Işıklı Gölü’nü besleyen önemli kaynaklar barındırır.

Yuva Kaynakları: Yuvaköy’ün güneyinde 1 km’lik hat boyunca Çivril ile Akdağ arasında kuzey güney uzanımlı fay üzerinde birçok noktadan sızıntılar şeklinde yüzeye çıkmaktadır.

Gökgöl Kaynakları: Gökgöl’ün çevresindeki güneydoğu-kuzeybatı doğrultulu 500 m uzunluğundaki hat üzerinde birçok noktadan çıkışa sahip karstik bir kaynaktır. Işıklı kaynaklarından sonra en yüksek debildi kaynaktır. Kaynağın suları Gökgöl’ün beslenmesinde büyük öneme sahiptir ve bölge yerleşmelerin içme ve zirai sulamada ihtiyaçları karşılamaktadır.

5.1.2. Akarsular

Büyük Menderes Nehri: Afyon ilinin Dinar ilçesinin Suçıkanı’ndan doğar ve Kufi Çayı, Banaz Çayı, Çürüksu, Akçay ve Çiğne Çayını kendine katarak Ege Denizi’ne dökülür. 584 km uzunluğa sahiptir ve su toplama alanı 24300 km²’dir. Çivril Ovası’nı geçtikten sonra Baklan Ovası sınırları içerisine girer.

Akçay: Sandıklı ilçesinin Kocayayla’sından kaynağını alır. Yaklaşık 18 km uzunluğunda ve 80 km2 su toplama alanına sahiptir. Başlıca kolları; Topantaş Dere, Bökkan Dere, Eşekkıran Dere, Çatak Dere, Çimek Dere, Ortakapuz Dere, Kuru Dere ve Evlak Dere’dir.

Kufi Çayı: Çay, Büyük Menderes Nehri’ne su taşıyan önemli kollarından biridir. Yaklaşık 98 km uzunluğundadır, 2015 km2 su toplama alanına sahiptir. 755 km2’lik bölümü Çivril havzasında bulunmaktadır. Çay, Çivril Ovası’na Şeyhvahşi’de dahil olur ve Ortadağ ile Burgazdağı arasındaki boğazda 36 km boyunca akar.

5.1.3. Baraj ve Göller

Işıklı Gölü: Çivril ilçe merkezine yaklaşık 10 km uzakta bulunan tektonik kökenli tatlı su gölü olup, Çivril Ovası ve Akdağ arasında yer alır. Göl, Kufi Çayı’nın ovaya açıldığı yerleri dar ve derin vadisinden taşıdığı alüvyonlarla doldurması, böylece sularının arka tarafta birikmesiyle oluşmuştur. Yükseltisi yaklaşık 818-819 metredir. Sığ bir göl olup, geniş sazlıklarla kaplıdır. En derin yeri 8 metredir ve yüzey alanı yağışa bağlı değişiklik göstermektedir. Yüzey alanı yaklaşık 73 km2’dir. Ramsar Sulak Alanlar Sözleşmesi’nde A grubu sulak alan sayılmıştır.

Gökgöl: Işıklı Gölü’nün 3 km batısında B. Menderes’in üzerinde yer alır. Işıklı Gölü’nü besleyen önemli bir kaynaktır. Bataklık özelliği gösteren tatlı su gölüdür. Doğu-batı uzunluğu 8.5 km’dir. 300 hektarlık bir göl aynası ile çevresindeki sazlık ve bataklıktan oluşan 700 hektarlık Gökgöl Ekosisteminden oluşur (Denizli İli Korunan Alanları Tabiat Turizmi Master Planı, 2020, s. 182). En derin yeri 3 m, rakımı 820 m’dir. Gölü; Büyük Menderes Nehri, Akçay, kaynak suları ve yüzey suları besler.

5.2. Yeraltı Suları

Çivril Ovası, Gökgöl ve Işıklı Gölü çevresi yeraltı suyu bakımından zengindir, Baklan Ovası ve Çal Ovası ise yeraltı suyu bakımından fakirdir. Bunun nedeni Yeraltı suyu potansiyelinin yüksek olduğu yerlerde kaynakların yoğun olarak bulunmasıdır. Bunun yanında alanın litolojik özellikleridir. Örneğin Çivril, Gümüşsu ve Irlıganlı ovaları alüvyon kalınlığı fazla olması sebebiyle su tutma potansiyeli yüksektir. Işıklı Gölü çevresinde yer altı suyu seviyesi 829 metre seviyelerini bulmaktadır. Kuzeyde bulunan akiferlerin yeraltı kaynakları hem Işıklı Golü ve Gökgöl kaynaklarını hem de göllerin kendilerini beslemektedir.

6. Toprak Özellikleri

6.1. Zonal Topraklar

Kahverengi Topraklar: İklim ve vejetasyon özelliklerine göre oluşmuş bir zonal toprak türü olan kahverengi topraklar, yağışın 400 mm altında olduğu yarı kurak bozkır bölgelerinde görülür ve az humuslu açık renktedirler. Çivril’de 303 km² alan kaplamaktadır ve yağış azlığı nedeniyle toprağın üst horizonlarında kireç birikmesinden dolayı rengi açık kahverengidir. Bu arazilerde çoğunlukla buğday ve arpa tarımı yapılmaktadır.

Kırmızımsı Kestane Rengi Topraklar: Bu toprak çoğunlukla kurak-nemli tropikal iklim bölgelerinde ve bunu çevreleyen bozkır bölgelerinde görülür. Toprak kırmızı rengini sıcak iklimlerde seskioksitlerin bol miktarda birikmesi sayesinde alır. Çivril ve yakın çevresinde çoğunlukla Baklan Ovası civarında görülür. Bu arazilerde daha çok kuru tarım yapılır, mera alanları bulunmaktadır.

Kırmızı Akdeniz Toprakları: Su ve besin tutma kapasitesi orta derecede olan bu topraklar daha çok kalkerli alanlarda bulunur. Çivril çevresinde Baklan’ın güneyinde ve Büyük Çökelez Dağı’nın doğusunda küçük bir alanda bulunur. Bu topraklarda daha çok meralar vardır.

6.1. İntrazonal Topraklar

Kahverengi Orman Toprakları: Kireç bakımından zengindir ve toprağın rengi kahverengi ile kırmızı arasındadır. Çivril Ovası’nın doğusundan kuzeyden güneye geniş bir alanı kaplar. Daha çok yüksek dağlık kesimlerde bulunur ve bölgede yer yer orman ve mera alanları bulunmaktadır.

Kireçsiz Orman Toprakları: Kızıl kahverengi, kahverengi ve grimsi renktedir ve drenajları iyidir, derinlikleri yaklaşık 40-70 cm arasında değişir, gözenekli ve tanecikli bir yapıya sahiptir. Daha çok eğimli yüksek sahalarda, yaprak döken ormanların taban örtüsünü oluştururlar. Çivril Ovası’nın kuzey kesiminde bulunan İmrallı’nın kuzey ve batısında bulunur.

 Hidromorfik Topraklar: Bataklık, sazlık ve kötü drenajlı bölgelerde, yüksek alanlarda görülür. Toprağın devamlı su altında olduğu kesimlerde ve taşkın yataklarında görülen toprak, Bitki artıklarının su altında ayrışmasının geç olması nedeniyle organik madde miktarı fazladır. Bu toprak, Işıklı Gölü kuzeyinde küçük bir alanda görülmektedir.

Organik Topraklar: Daha çok kapalı havzalarda sürekli yeraltı suyunun bulunduğu bölgelerde, bataklık bölgelerinde topografyanın etkisiyle oluşmuş olanlarda görülür. Organik maddece zengindir. Işıklı Gölü kuzeyinde görülür ve bu toprakta sulu tarım yapılır.

6.1. Azonal Topraklar

Alüvyal Topraklar: Bu topraklar deltalarda, nehirlerin taşkın ve biriktirme yaptığı alanlarda, eski akarsu yataklarında bulunurlar. Toprağın fiziksel ve kimyasal yapısı, ana materyalden ve taşınma-biriktirme sırasında oluşan değişimlerden etkilenir. Çivril’de daha çok Büyük Menderes Nehri’nin yukarı çığırından başlayarak vadi boyunca bulunmaktadır. Ayrıca bu nehri besleyen Akarsu vadilerinde de bu toprak türüne rastlanır.

Kolüvyal Topraklar: Daha çok yamaçlardan taşınan çakıllı, kumlu malzemelerin dağ eteklerinde birikmesiyle oluşur. Çivril’de Akdağ yamaçlarında, Işıklı Gölü’nün güneyinde, Beşparmak Dağı yamaçlarında görülmektedir. Tarıma çok uygun olmayan bu topraklar daha çok mera alanı ve hayvancılıkta kullanılmaktadır.

7. Doğal Bitki Örtüsü

7.2. Çalı Formasyonu

Akdeniz iklim bitkisi olan maki, Çivril ve çevresinde dağların alçak bölgelerinde orman altı formasyonu ve tahrip bölgelerinde görülür. En yaygın türleri Quercus coccifera (kermes meşesi) (Fotoğraf: 2), Cercis siliquastrum (erguvan), Myrtus communis (mersin), Olea europea var.sylvestris (delice), Pistacia terebinthus (menengiç), Phillyrea latifolia (akçakesme), Juniperus oxycedrus (katran ardıcı), Arbutus unedo (kocayemiş), Cistus salviifolius, C. Creticus (laden)’dir.

Maki vejetasyonunun tahrip edildiği, özellikle Büyük Çökelez Dağı kesiminde garig türü görülmektedir. Yoğun olarak görülen türleri; Alyssum minus var. minus (kır kuduzotu), A. angustifolius var. Angustifolius (keçi geveni), Thymus serpyllum L. (kekik), Marrubium vulgare (karaderme), Taraxacum aleppicum (Halep hindibası) (Fotoğraf: 3), Eryngium campestre (şeker dikeni), Achillea nobilis (ayvadana otu), Acantholimon armenum (çoban yastığı) görülür. Kuru dere yataklarında Nerium oleander (zakkum), Vitex agnus-castus (hayıt), Urtica dioica (ısırgan otu), Euphorbia (sütleğen) görülmektedir.

7.3. Ot Formasyonu

Bölgedeki ot vejetasyonlarından step (bozkır) bitkileri, yarı kurak step alanlarında, dağlık alanların yamaçlarında, Kıraç arazilerde görülür. Özellikle kuzeyde Akdağ yamaçlarında ve Kocayayla’da, güneyde Bozdağ’ın eteklerinde, batıda Büyük Çökelez Dağı eteklerinde, Çivril’in kuzey kesimlerinde yer yer bulunur. Düşük seviyelerde; Astragalus depressus (geven), (Matricaria) çoban yastığı, Peganum harmala (üzerlik), Artemisia Vulgaris (yavşanotu), Papaver rhoeas (gelincik), Verbascum (sığırkuyruğu), Trifolium pratense (çayır üçgülü), Taraxacum officinale (karahindiba) olarak, yüksek kesimlerde ise Ranunculus (düğün çiçeği), Peganum harmala (üzerlik) Saxifraga (taşkıran), Thymus serpyllum L. (kekik) ve çayır otları görülmektedir.

8. Fauna Özellikleri

Çivril ilçesi sınırları içerisinde bulunan Akdağ’da iki yaşamlı/amphibia’lerden gece kurbağası (Bufo viridis), ova/su Kurbağası (Rana ridibunda), kırmızı kurbağa (Rana macrocnemis) türleri, sürüngenlerden adi tosbağa (Testudo gracea), dikenli keler (Laudakio stellio), büyük yeşil kertenkele (Lacerta trilineata), toros kertenkelesi (Lacerta danfordi), kafkas yılanı (Elaphe hohenackeri), hazer yılanı (Coluber caspius), kara yılan (Coluber jugularis) türler bulunmaktadır.

Göçmen kuşlar için konaklama ve beslenme yeri olan Işıklı Gölü’nde 150 kuş türü tespit edilmiş ve bunlardan bir saniyesi yerli veya yaz göçmeni olarak alanda üremektedir (Denizli İli Korunan Alanları Tabiat Turizmi Master Planı, 2020, s. 127-128). Kara akbaba, ak kuyruklu kartal, kaya kartalı vb. yırtıcı türler, Işıklı ve Gökgöl sulak alanlarında beslenmektedir. Ayrıca bu iki gölde tabii ve yapay orijinli 15 balık türü ve alt türü tespit edilmiştir (Denizli İli Korunan Alanları Tabiat Turizmi Master Planı, 2020, s. 128).

Işıklı Gölü fanus içerisinde bulunan alabalıkçıl alanı konaklama için kullanmaktadır. Tepeli pelikan bölgeyi üreme, beslenme ve barınma alanı olarak kullanır. Büyük orman kartalı, IUCN kırmızı listesine göre ‘hassas’ statüsündedir ve bölgeyi beslenme ve kışlama alanı olarak kullanmaktadır.